Trong các nhà thơ thuộc phong trào Thơ Mới lãng mạn chuyển hướng ngòi bút sang thơ hiện thực cách mạng, có lẽ Chế Lan Viên là người nghĩ và viết sâu nhất về những vấn đề lý thuyết của thơ. Ông am hiểu thơ cổ điển và có khả năng đọc thơ Pháp trong nguyên bản cũng như tham khảo tài liệu lý luận về thơ viết bằng tiếng Pháp. Nhờ đó ông đã công bố những tập tiểu luận phê bình về thơ như: Nói chuyện văn thơ, Nghĩ cạnh dòng thơ, Ngoại vi thơ, Từ gác Khuê Văn đến quán Trung Tân… Ông lại còn thể hiện quan niệm về thơ bằng chính ngôn ngữ của thơ: Sổ tay thơ; Thơ bình phương, đời lập phương; Nghĩ về nghề, nghĩ về thơ, nghĩ… Đặc biệt, trong một nền văn học đề cao tư tưởng, nội dung, Chế Lan Viên là người sớm nhấn mạnh vai trò của thi pháp, của nghệ thuật, như ông viết: "Hình thức câu thơ cũng là vũ khí".